گلیم بلوچی؛ در معرض نابودی
نویسنده : شهرکی
گلیم بلوچی همانند سوزن دوزی بلوچی هنر دست مردمان بلوچ است که در روستاها و در میان عشایر بلوچ بیشتر به چشم می خورد. طرح های آن شباهت زیادی به سوزن دوزی دارد و در رنگ های آبی، قرمز، نارنجی، قهوه ای، سبز و ... بافته می شود. این هنر اگر چه مختص بلوچستان است، اما فاصله چندانی با منسوخ شدن ندارد. تولید کنندگان اندک، آشنا نبودن مردم با این هنر، بازاریابی ضعیف و ... در فراموشی نقش داشته است.
محدودیت در تولید گلیم بلوچی
یکی از بافندگان قدیمی که به جمع آوری تولیدات گلیم بلوچی می پردازد به خبرنگار ما می گوید: پیش از این گلیم بلوچی می بافتیم و می فروختیم چند بافنده با من کار می کردند، اما به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی، بافت و تولید گلیم بلوچی هم متوقف شد و به جمع آوری آن مشغول هستم. «خلیل براهویی» می افزاید: گلیم های بلوچی را از روستاها، شهرها و مناطق عشایری جمع آوری می کنم و به فروش می رسانم اما با توجه به این که برای راه اندازی کارگاه های تولیدی و دارهای قالی 20 تا 30 میلیون تومان نیاز است، به دلیل وضعیت بازار فروش، تولید آن را متوقف کردم. خریداران ما بیشتر خارج استانی و تهرانی هستند و بیشتر بافندگان هم در روستاها زندگی می کنند که از روستاهای خاش، پسکوه، خیرآباد و ... گلیم ها را جمع آوری می کنم. وی تصریح می کند: گلیم های جمع آوری شده با طرح های بلوچی است که مشتریان خاص خود را هم دارد و اغلب این طرح ها هم با نام بلوچی است. بازار فروش این نوع از صنایع دستی رونق چندانی ندارد و گلیم ها ارزان به فروش می رسد، به طوری که قیمت گلیم سه متری 200 هزار تومان و قیمت پایه فروش هم اغلب 200 هزار تومان است. اگرچه این محصول دستباف است اما چون خریدار زیادی ندارد به قیمت های پایین به فروش می رسد.
فروش مناسب در نمایشگاه های خارج استان
وی درباره حضور در نمایشگاه ها اظهار می کند: در نمایشگاه های صنایع دستی که داخل استان برگزار می شود شرکت می کنم. یک بار هم اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواست در نمایشگاه صنایع دستی چین شرکت کنم که نتوانستم. در نمایشگاه های چابهار و تهران هم حضور داشتم که فروش در نمایشگاه های خارج از استان بهتر است. میراث فرهنگی فقط درباره زمان و مکان برگزاری نمایشگاه ها اطلاع رسانی می کند و حمایت مالی چندانی در این زمینه نمی شویم. اگر چه اعلام کردم که مشکل مالی دارم اما کمک چندانی دریافت نکردم. این صنعتگر که هفت سال پیش وارد عرصه تولید گلیم بلوچی شده است می افزاید: اعضای خانواده ام به سوزن دوزی روی آوردند و من فقط کار گلیم بلوچی انجام می دهم، در گذشته پنج بافنده با من کار می کردند که به دلیل نامطلوب شدن وضعیت مالی بافندهها جدا شدند و به صورت مستقل فعالیت می کنند.
بافت گلیم بلوچی کاهش یافته است
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این باره بیان می کند: گلیم بلوچی از انواع گلیم های بومی کشور است که با توجه به روش بافت، خاص منطقه بلوچستان است. بافت گلیم ها نسبت به گذشته کاهش یافته است که برای جبران آن در مرکز آموزش برای رشد و توسعه این گلیم فعالیت شده است و تلاش می شود به جایگاه قبلی برسد اما به اقبال مردم بستگی دارد، زیرا شرایط زندگی مردم تغییر کرده است. «بهروز عیسی زهی» می افزاید: در گذشته گلیم بلوچی کف پوش خانه ها و سیاه چادرهای عشایری بود اما شرایط زندگی تغییر کرده است و برای جلوگیری از منسوخ شدن این هنر باید از نظر کاربری تغییراتی داشته باشد تا بتواند به دوران قبلی خود برسد. برای احیای این گلیم و دیگر صنایع دستی آموزش هایی در نظر گرفته شده است و اگر علاقه مندانی بخواهند بافت گلیم را بیاموزند به آن ها آموزش داده می شود. وی ادامه می دهد: افرادی که می خواهند تولید داشته باشند و مجوز این اداره کل را دارند می توانند از وام استفاده کنند. با قانون جدید ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری تسهیلات کم بهره به ویژه به کسانی که ساکن روستاها هستند اعطا می شود. گلیم بافان هم می توانند به اداره شهرستان مربوط مراجعه و تسهیلات 10 تا 20 میلیون تومانی با بهره خیلی کم دریافت کنند. همچنین به صنعتگرانی که طرح های بزرگتر داشته باشند تسهیلات بیشتری از 100 میلیون تا یک میلیارد تومان پرداخت می شود. وی ادامه می دهد: در زمینه نمایشگاه ها صنعتگرانی که تولیدات کافی داشته باشند و کیفیت کاری آن ها مطلوب باشد و توانایی شرکت در نمایشگاه داشته باشند به نمایشگاه های استانی و استان های دیگر اعزام می شوند. البته ضعف در این زمینه وجود دارد که به دلیل استقبال نکردن صنعتگران است چون متقاضی برای شرکت در این نمایشگاه ها خیلی کم است. وی می گوید: سال 95 از صنعتگران و فعالان برای حضور در نمایشگاه های خارجی حمایت و قسمتی از هزینه ها توسط این اداره کل پرداخت می شد، اما سال گذشته اعتبار لازم را نداشتیم و صنعتگرانی که توان مالی داشتند و می توانستند در نمایشگاه شرکت کنند به نمایشگاه ها اعزام می شدند. در این باره هم اگر صنعتگر و تعاونی فعالی تمایل به حضور در نمایشگاه داشته باشد معرفی می کنیم، ولی اعتباری نیست که امیدواریم امسال به این کار اعتبار لازم اختصاص داده شود و شرایط حضور متقاضیان نمایشگاه های خارجی تسهیل شود.
روستاییان و عشایر تولید کنندگان گلیم بلوچی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاطرنشان می کند: آمار دقیقی از تعداد تولید کنندگان گلیم بلوچی در دست نیست. این گلیم بیشتر در بلوچستان به ویژه میان عشایر و روستاها بافته می شود و در شهر بافندگان خیلی کمی دارد دسترسی هم به این افراد خیلی دشوار است، به همین دلیل آمار دقیقی نداریم. این گلیم به صورت محدود کار می شود و در بازار هم بیشتر گلیم ها قدیمی است که برای گسترش این هنر در حال آموزش هستیم و بقیه کار به خود مردم برمی گردد که استقبال و تولید کنند زیرا بسیاری از مردم شناخت لازم را از صنایع دستی استان ندارند.
وی می گوید: قیمت صنایع دستی بالاست به همین دلیل مردم خرید کمتری دارند. تورمی که در جامعه وجود دارد سبب افزایش هزینه مواد اولیه، دستمزد و قیمت نهایی کار می شود و قدرت خرید مردم پایین می آید. اگر چه علاقه زیادی به صنایع دستی وجود دارد اما مردم نمی توانند خرید کنند که این برای گلیم بلوچی هم صدق می کند. وی بیان می کند: برای احیای این هنر می توان همچون خامه دوزی سیستان و سوزن دوزی بلوچستان تغییر کاربری انجام داد. خامه دوزی از لحاظ قیمت و کاربری تغییر یافته است و مردم بیشتر آن را خریداری می کنند و سوزن دوزی در مانتو، کوسن، قاب و ... استفاده می شود. به گفته وی گلیم بلوچی با همان اصالت قبلی خریداران کمی دارد که باید کاربری جدید از جمله تغییر اندازه و رنگ آمیزی تعریف شود و با این کاربری کنونی حجم تولید کم خواهد بود زیرا عده خاصی استفاده می کنند که تعداد آن ها کم است.