دوربین عوامل روی یک پدیده شهری
نویسنده : شهرکی
در میان زباله ها به دنبال کیسه ها و بطری های پلاستیکی می گردد. می گوید: از روزی که در سیستان خشکسالی شد ورق زندگی او و خیلی های دیگر برگشت. گرد و غبار ناشی از بادهای 120 روزه سیستان سوی چشمانش را گرفته بود و حالا که به زاهدان مهاجرت کرده است کاری نمی تواند انجام دهد جز زباله گردی. 59 ساله است و به گفته خودش یک عمر با آبرو در شهر و دیار خود زندگی کرد و حالا آواره زاهدان شده است و در حاشیه شهر و محله ای که از اندک امکانات برخوردار است در کنار همسر و چهار فرزندش روزگار می گذراند.
حاشیه نشینی در زاهدان رو به گسترش است و مردمان زیادی از شهرها و روستاهای اطراف به زاهدان می آیند و امید دارند که در این کلان شهر زندگی بهتری داشته باشند. اما زندگی در زاهدان برای آن ها در حاشیه نشینی خلاصه می شود. افرادی که روزگاری به کشاورزی و دام پروری مشغول بودند و با تجارت در مرز روزگار
می گذراندند حال به حاشیه نشینی رو آورده اند! سهم زیادی از حاشیه نشین های زاهدان را مهاجرانی به خود اختصاص داده که از شهرها و روستاهای دیگر استان وارد این کلان شهر شده اند و زندگی در زاهدان تفاوت زیادی با تصور آن ها از این شهر دارد.
خشکسالی و انسداد مرز دلیل مهاجرت به زاهدان
یکی از افرادی که به زاهدان مهاجرت کرده است به خبرنگار ما می گوید: در یکی از روستاهای اطراف زاهدان زندگی می کردم و از کشاورزی و دام پروری درآمد خوبی داشتم، اما با خشک شدن چاه های کشاورزی درآمدم کم شد و مجبور به مهاجرت شدم و در منطقه رسالت زاهدان زندگی می کنم. «عبدالرحمن. ک» می افزاید: اگر چه پیش از این هم بارها به زاهدان می آمدم اما زندگی در این شهر تفاوت زیادی با سفر به آن دارد. مجبور شدم برای امرار معاش کارگری کنم، این در حالی است که در روستای خودمان زمین های کشاورزی زیادی دارم که بدون استفاده مانده است.
یکی دیگر از مهاجرانی که از شمال استان به زاهدان آمده است می گوید: در گذشته و با باز بودن مرز در این زمینه فعالیت و مخارج زندگی را تامین می کردم اما پس از انسداد مرز در سیستان و به دلیل این که به کار دیگری نمی توانستم مشغول باشم در ورطه اعتیاد غرق شدم. وی ادامه می دهد: همسرم از من جدا شد و پسرم هم با او زندگی می کند. من هم برای گذران زندگی به زاهدان آمدم و به همراه دو سه نفری دیگر که آن ها هم معتاد هستند اتاق کوچکی اجاره کردیم و با زباله گردی پول اعتیادم را تامین می کنم. وی معتقد است اگر مرز بسته نمی شد زندگی من هم از هم نمی پاشید و چنین آواره خیابان ها نمی شدم.
حاشیه زاهدان سکونتگاه مهاجران
معاون خدمات شهری شهرداری زاهدان به خبرنگار ما می گوید: زاهدان در دهه گذشته بعد از کرج در رشد جمعیت رتبه دوم کشور را دارد. خشکسالی های چند سال اخیر سبب شده است برخی از نقاط مختلف استان به زاهدان مهاجرت کنند زیرا تنها شهری که می تواند آن ها را قبول کند زاهدان است. «محمد امیر براهویی» تصریح می کند: در گذشته 200 هزار نفر اتباع بیگانه در این شهر زندگی می کردند که بیشتر در حاشیه شهرها مستقر بودند، اما بسیاری از آن ها به کشور خود بازگشتند و حاشیه نشینان زاهدان مردم استان هستند که از شهرها و روستاها به زاهدان آمدند.
به گفته وی خشکسالی و بسته شدن مرز در حاشیه نشینی زاهدان تأثیر دارد. مرز سبب اشتغال مردم در میرجاوه، سیستان و سراوان می شد و بسیاری از این طریق امرار معاش می کردند که بسته شدن آن سبب قطع شدن ارتزاق مردم شد و بسیاری از آن ها برای امرار معاش به زاهدان مهاجرت کردند. وی می گوید: مهاجران گمان می کردند شرایط خوبی در زاهدان در انتظار آن هاست، در حالی که اقتصاد ضعیف جامعه سبب شد بسیاری از آن ها به سمت شغل های کاذب بروند و برای زندگی هم جایی به جز حاشیه شهر پذیرای آن ها نبود. وی ادامه می دهد: حاشیه شهر زاهدان به دلیل مهاجرت بسیار مردم از دیگر نقاط استان تا این حد گسترش یافته است. از نظر حاشیه نشینی، زاهدان رتبه دوم را بعد از مشهد دارد و از نظر جمعیت ساکن در حاشیه شهر رتبه اول در کشور را دارد و بیش از 43 درصد جمعیت زاهدان چه متمرکز و چه پراکنده حاشیه نشین هستند. مهرشهر جزیی از حاشیه شهر است، اگر چه ساختمان های زیباتری نسبت به بقیه نقاط حاشیه شهر دارد اما خدمات و امکانات ندارد، به همین دلیل حاشیه شهر محسوب می شود.
بسته های تسریع مهاجرت
معاون پیشگیری از وقوع جرم رئیس کل دادگستری هم در این باره به خبرنگار ما می گوید: گسترش وسایل ارتباط جمعی در به تصویر کشیدن تمایز و نبود عدالت توزیعی در شهر و روستا و شاخص های رفاهی فرد از انگیزه های اصلی در شکل گیری پدیده مهاجرت از روستا به شهر است. تنوع مشاغل، امکان تحرک اجتماعی سریع، دستیابی به شاخص های رفاه اجتماعی و وجود مشاغل تحصیل محور برخی دیگر از عوامل مهاجرت است. «محمد علی حمیدیان» تصریح می کند: در گسترش مهاجرت از روستاها به شهرها در استان خشکسالی و کمبود منابع آبی برای کشاورزی، کاهش نزولات آسمانی و تغییرات اقلیمی تاثیر گذار است زیرا بسیاری از زمین های کشاورزی استان غیر قابل کشت شده است. نبود مدیریت مناسب برای منابع آب و خاک از بسترهای تسریع مهاجرت در استان است. وی ادامه می دهد: آب رسانی به بیش از دو هزار و 700 روستا به روش سقایی، ضعف در اجرای مناسب طرح های هادی در استان در مقایسه با کشور، تاخیر در اجرای طرح های تثبیت مالکیت با رویکرد کاداستر، شاخص های پایین امنیت در برخی روستاهای مرزی، سطوح نامتناسب دستمزد و تامین اجتماعی در روستاها نیز به این پدیده دامن زده است.
وی بیان می کند: توانمندسازی روستاییان زمینه ساز توسعه عرصه های روستایی و پیشگیری از مهاجرت نیازمند است. مدیریت منابع آب و خاک و تغییر الگوهای کشت و آبیاری، توسعه گردشگری روستایی و صنایع بومی و دستی و اکوکمپ، ظرفیت سازی معدن ها و ذخیره های طلایی استان، توانمند سازی جامعه صیادی و توسعه شیلات و اهتمام به ظرفیت مرز و بازارچه های مرزی می تواند در کاهش مهاجرت از روستا به شهر به ویژه زاهدان موثر باشد.