بارداری و شیردهی از حساس ترین دوران زندگی زنان است. در این دوران بیشترین نیاز به مواد مغذی برای سلامت جنین، نوزاد و مادر وجود دارد. همه نیاز نوزاد پس از تولد تا شش ماهگی فقط از شیر مادر تامین می شود، بنابراین تغذیه مادر باید به گونه ای باشد که هم نیاز نوزاد و هم نیاز بدن خود را تامین کند.
«ساره. ش» به خبرنگار ما می گوید: پس از زایمان به دلیل این که بیشتر توجهم به نوزادم بود از خود غافل شدم و همین امر سبب شد حدود سه ماه بعد از زایمان ریزش موی شدیدی پیدا کنم. به علاوه به دلیل این که همه وقتم صرف فرزندم می شد دیگر فرصت بیرون رفتن و قدم زدن در آفتاب را نداشتم که در دوران شیردهی با کمبود ویتامین D مواجه شدم و مشکلات حرکتی من را آزار می دهد.
«زهره. ب» بانوی دیگری می گوید: کم خونی و کمبود کلسیم یکی از مشکلاتی بود که در دوران شیردهی به سراغم آمد. اگر چه تغذیه خوبی در دوران بارداری داشتم اما به دلیل این که فرزندم در ماه های اول به کولیک نوزادی مبتلا شد و بسیار گریه می کرد بیشتر وقتم صرف آرام کردن او می شد به همین دلیل فرصتی برای تغذیه مناسب و استفاده از رژیم های خوب نداشتم. وی می افزاید: همین موضوع سبب شد تا مدتی لبنیات از رژیم غذایی ام حذف شود و به دلیل عوارض پس از زایمان کم خونی هم گرفتم که با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش متوجه این مشکل شدم و در مراجعه به یک متخصص تغذیه رژیم مناسب را دریافت کردم.
افزایش 30 درصدی نیاز به انرژی در دوران شیردهی
یک کارشناس ارشد تغذیه در این باره به خبرنگار ما می گوید: در دوران شیردهی نیاز به انرژی حدود 30 درصد افزایش می یابد. شیر مادر که در شش ماه اول زندگی تنها منبع غذایی نوزاد محسوب می شود، مخلوطی از انواع مواد مغذی است که نیاز بدن او به انرژی را تامین می کند و حاوی فاکتورهایی است که سبب ارتقای ایمنی بدن نوزاد می شود و از بروز عفونت جلوگیری می کند. «سارا راحتی» می افزاید: مادر در دوران بارداری با ذخیره انرژی و مواد مغذی، بدن خود را برای دوران شیردهی آماده می کند. در شش ماه اول زندگی وزن بدن نوزاد دو برابر می شود و همه انرژی و مواد مغذی مورد نیاز برای چنین رشد و تکاملی از شیر مادر فراهم می شود، بنابراین تغذیه مادر شیرده برای تامین نیاز نوزاد و همچنین سلامت مادر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وی ادامه می دهد: به غیر از آهن، نیاز به همه ویتامین ها و مواد مغذی در دوران شیردهی از دوران بارداری بالاتر است و کمبود دریافت برخی ویتامین ها سبب کمبود آن در شیر مادر میشود. کمبود ویتامین D در دوران شیردهی شایع است و مقدار این ویتامین در شیر مادرانی که به مدت کافی در معرض آفتاب قرار نمیگیرند و مکمل غذایی دریافت نمیکنند، برای تامین نیاز نوزاد کافی نیست، بنابراین برای بسیاری از مادران دریافت مکمل غذایی حاوی ویتامین Dتوصیه میشود. وی اظهار می کند: کمبود ویتامین B12 در زنانی که رژیم گیاه خواری دارند شایع است و در صورت کمبود این ویتامین مقدار آن در شیر نیز کم خواهد بود که نیاز به دریافت مکمل وجود دارد. اما درباره کلسیم، روی و آهن چنین نیست، حتی اگر بدن مادر دچار کمبود باشد، مقدار آن در شیر کاهش نمی یابد و از ذخایر بدن مادر برای تامین آن در شیر استفاده می شود که در صورت جبران نشدن، مادر بیشتر از نوزاد متضرر می شود بنابراین به دلیل استفاده از ذخایر بدن برای تولید شیر با کیفیت مناسب امکان دارد دچار عوارضی نظیر پوکی استخوان و کم خونی شود.
رابطه تولید شیر و دریافت انرژی
این کارشناس می گوید: میزان تولید شیر در مادران طی شش ماه اول به طور متوسط روزانه 750 میلیلیتر است. برای تولید هر 100 میلیلیتر شیر، بدن انسان نیاز به صرف 85 کیلوکالری انرژی دارد. شیر یکی از منابع اصلی پروتئین است، بنابراین مادران شیرده به طور متوسط باید روزانه 25 گرم پروتئین، بیشتر از دیگر زنان دریافت کنند. به گفته وی، محدودیت دریافت انرژی در مقدار تولید شیر تأثیر منفی دارد. چنان چه مقدار انرژی دریافتی محدود باشد، مقدار تولید شیر کم می شود. دریافت روزانه سه واحد لبنیات و دو تا سه واحد گوشت می تواند هم به دریافت پروتئین و هم به دریافت انرژی مورد نیاز مادر شیرده کمک کند. حبوبات نیز از منابع خوب پروتئین های گیاهی محسوب می شود، اما باید توجه کرد امکان بروز نفخ در نوزاد بر اثر مصرف زیاد حبوبات وجود دارد. وی می افزاید: مقدار و نوع چربی که در شیر مادر وجود دارد به طور مستقیم با نوع و مقدار چربی موجود در رژیم غذایی مرتبط است. برخی از انواع خاص اسیدهای چرب برای رشد و تکامل سلول های بدن به ویژه سلول های مغز و سلول های بینایی ضروری است. اسیدهای چرب غیر اشباع از نوع امگا شش و امگا سه درصد بالایی از غشای سلول های مغز را تشکیل می دهد. وی تصریح می کند: اگر مادر شیرده از منابع غذایی که حاوی این نوع اسیدهای چرب است به مقدار کافی استفاده نکند، رشد سلول های بینایی و رشد و تکامل سلولهای مغز دچار اختلال می شود، زنان شیرده باید روزانه از انواع ماهی و در صورت لزوم کپسول های امگا سه و روغن هایی نظیر روغن زیتون و روغن کانولا در رژیم غذایی خود استفاده کنند.
فواید شیر دادن
راحتی، می گوید: شیر مادر نه تنها فواید بسیاری برای نوزاد دارد، بلکه فواید شیردهی برای مادر نیز بسیار است. شیوع سرطان سینه، رحم و تخمدان در زنان شیرده کمتر خواهد بود و هر چه تکرر و نظم در شیردهی بیشتر باشد، خطر بروز این نوع سرطان ها کمتر خواهد بود. در دوران شیردهی به دلیل تغییرهای هورمونی، احتمال بارداری کاهش می یابد که این موضوع به فاصلهگذاری مناسب میان فرزندان کمک میکند، بنابراین مادران باید برای شیردهی موفق آموزش ببینند و از عواملی که سبب کاهش تولید شیر می شود جلوگیری کنند. وی می افزاید: در دوران شیردهی وزن مادر به تدریج کم می شود و شیردهی مکرر و منظم به نوزاد علاوه بر این که به تولید شیر بیشتر کمک می کند سبب کاهش وزن و بازگشت رحم به اندازه قبل از بارداری می شود. بسیاری از مادران برای کاهش وزن سریع و بازگشت به سایز قبلی از رژیم های غذایی بسیار سخت و ورزش پیروی می کنند که این نوع رژیم سبب کاهش تولید شیر می شود و چنان چه ورزش از نوع هوازی نباشد، مقدار اسید لاکتیک خون بالا می رود و وارد شیر می شود. بو و طعم اسیدلاکتیک برای بسیاری از نوزادان نامطلوب است و امکان دارد نوزاد از شیر خوردن امتناع کند، بنابراین در صورت نیاز به کاهش وزن پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و ورزش سبک و از نوع هوازی توصیه میشود.