سکهدوزی اصیلدرمعرضفراموشی
سکه دوزی، هنری است که بیشتر برای تزیین چادرهای عشایری، دیوارکوبیهای خانه، پایین تخت و آذین بندی گردن حیواناتی مثل شتر برای تفریح و سواری افراد یا زمان عروسی به کار می رود. اما فرم های جدید در سکه دوزی سبب شده است این هنر اصیل کم کم رنگ عوض کند و هنرهای مدرن تر در سبک سکه دوزی بلوچی دخالت داده شده است.
سکه دوزی در سیستان و بلوچستان یکی از هنرهای دستی مردم بلوچستان است، اما می توان گفت میان همه اهالی استان رواج دارد و خانواده ها هر یک به طریقی از آن استفاده می کنند.
مردم بلوچ برای این که سکه دوزی آن ها مرغوب تر شود در ساخت محصولات خود از پارچه، دکمه، آینه، پولک و ... استفاده می کنند که به دلیل همسایگی استان با افغانستان و پاکستان مواد اولیه سکه دوزی بیشتر از این دو کشور وارد می شود که همین امر سبب شده است برخی محققان و کارشناسان این رشته خاستگاه هنر سکه دوزی را هند بدانند، اما به گفته استادان دانشگاه سیستان و بلوچستان، سکه دوزی هنری صد در صد بلوچی و دارای اصالت بومی است که مختص منطقه بلوچستان است و اگر شباهتی میان این هنر و هنرهای دیگر در کشورهای همجوار دیده می شود فقط به دلیل اشتراک های اهالی بلوچستان ایران با اقوام ساکن در کشورهای همجوار است.
سکه دوزی بلوچی در کشور شناخته شده نیست
یکی از فروشندگان محصولات سکه دوزی در زاهدان با اشاره به این که برخی از افراد تصور می کنند سکه دوزی هنری از مردم ترکمن است به خبرنگار ما می گوید: هنر سکه دوزی در منطقه بلوچستان دارای اصالت است و مردم این خطه سال هاست که از این هنر برای تزیین منزل خود استفاده می کنند.
«نارویی» ادامه می دهد: به شهرهای دیگر کشور که مسافرت می کنیم فروشگاه های صنایع دستی محصولات سکه دوزی بلوچی را به فروش می رسانند، اما کمتر کسی اطلاع دقیق از محل تولید این محصولات دارد. فروش برخی محصولات سکه دوزی از جمله روتختی برای سازنده و فروشنده به صرفه نیست چون وسایل زینتی آن بسیار گران است به همین دلیل ممکن است فقط چند مغازه این محصولات را بفروشند.
یکی از هنرمندان سکه دوزی به خبرنگار ما می گوید: سکه دوزی هنری است که مورد استقبال مردم دیگر نقاط کشور و حتی گردشگران خارجی قرار می گیرد. این هنر اگر چه مردمی پسند است، اما در دیگر شهرهای کشور آن را به نام هنر سیستان و بلوچستان نمی شناسند.
«ریگی» می افزاید: سکه دوزی مورد توجه گردشگران خارجی و مسافرانی است که به سیستان و بلوچستان سفر می کنند. یک کارگاه سکه دوزی دارم و آثار زیادی را به استان های دیگر برای فروش ارسال می کنم. این هنر یکی از سوغات های زیبا و ماندگار استان هم محسوب می شود و مسافران خارجی زیادی از آثار تولیدی کارگاه من خریداری می کنند.
وی تصریح می کند: اگر چه سکه دوزی هنر زیبایی است، اما خاستگاه آن در میان مسافران و مردم دیگر شهرهای کشور ناشناخته است که لازم است تبلیغات بیشتری در این زمینه انجام شود و هنرمندان این عرصه آثار خود را در نمایشگاه های دیگر استان ها عرضه کنند تا هنرهای مردم سیستان و بلوچستان مانند دیگر نقاط کشور در خاطر باقی بماند.
فرم سکه دوزی بلوچی در حال تغییر است
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به خبرنگار ما می گوید: قوم بلوچ در سه کشور افغانستان، پاکستان و ایران سکونت دارند، بنابراین سکه دوزی که به عنوان هنر قوم بلوچ معروف است شهرت آن مختص بلوچ های ایران نیست.
«بهروز عیسی زهی» اظهار می کند: هنر سکه دوزی در میان عشایر بلوچ ایران دیده شده است و علاوه بر بلوچ های ایران، بلوچ های پاکستان و افغانستان هم از این هنر استفاده می کنند، به همین دلیل نمی توان این هنر را به یک منطقه جغرافیایی محدود کرد.
وی با اشاره به این که هندوستان صنایع دستی خاص خود را دارد و اقوام مختلف به دلیل داد و ستد و رفت و آمد از همدیگر تاثیر می گیرند تصریح می کند: تاثیرپذیری اقوام مختلف از یکدیگر در صنایع دستی هم تجلی پیدا می کند.
وی درباره سابقه سکه دوزی در استان می گوید: به همان ترتیب که برای تاریخ سوزن دوزی استان سابقه ای پیدا نشده است، سابقه تاریخی مشخصی برای سکه دوزی هم وجود ندارد و گفته می شود همزمان با سکونت قوم بلوچ این هنر نیز در استان رواج پیدا کرده است.
وی با بیان این که عشایر بلوچ، حسب شرایط فصلی یک جا نشین نبوده اند ادامه می دهد: سکه دوزی به عنوان یک عنصر تزیینی و کاربردی میان عشایر رواج داشته است و آن ها از این هنر در رخت پیچ های قدیمی و جهاز شتر استفاده می کردند.
سکه دوزی مانند قدیم نیست
وی اضافه می کند: هنر سکه دوزی که در دوره کنونی کار می شود مانند سکه دوزی های قدیم نیست و هر یک از هنرمندان کنونی طرح های جدید ارائه می دهند در صورتی که سکه دوزی های قدیمی فرم های مخصوص به خود را داشته و طرح گپتان یا نوار سکه دوزی بیشتر مرسوم بوده است.
وی اذعان می کند: با توجه به این که امروزه شرایط زندگی تغییر کرده است و مردم طرح های قدیمی را کمتر می پسندند نوع و شکل مواد در سکه دوزی تغییر کرده است، به همین دلیل از نظر صنایع دستی آثار سکه دوزی که در بازار است با سکه دوزی قدیمی بسیار متفاوت است و بیشتر شباهت به پولک دوزی دارد.
عیسی زهی ادامه می دهد: هنر سکه دوزی در همه شهرهای استان استفاده می شود، اما خاص منطقه بلوچستان است. سکه دوزی بلوچستان و قوم ترکمن یا یکدیگر متفاوت است و فقط شباهت اندکی با هم
دارند.