دزک سراوان؛ روستاییتاریخیگردشگری
نویسنده : شهرکی
سرزمین ناشناخته ها شاید نامی باشد که سزاوار سیستان و بلوچستان است. سرزمینی که سرشار از جاذبه های بکر طبیعی، گردشگری و آداب و رسوم و فرهنگ معنوی است. پا به هر گوشه این خطه از کشور که بگذاریم با مجموعه ای از جاذبه ها و گنجینه های پنهان برخورد می کنیم که هر بیننده ای را به وجد می آورد. روستاهای زیادی از شمال تا جنوب استان واقع است که هر یک از آن ها آثار تاریخی، جاذبه های طبیعی، چشمه ها و مکان های بکری دارد که در کمتر جای ایران دیده می شود. سراوان یکی از شهرستان های استان است که این روزها به واسطه روستای جهانی کلپورگان و سفال زیبای این روستا که هنر دست بانوان بلوچ است بیشتر شناخته شده است اما این شهرستان محدود به یک روستا نیست بلکه روستاهای دیگری هم دارد که آشنایی با آن ها و جاذبههای شان خالی از لطف نیست. دِزَک یکی از این روستاهاست.
مجموعه ای از آثار تاریخی پیش از اسلام
کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به خبرنگار ما می گوید: در مسیر سراوان- آسپیچ- کلپورگان، نخستین روستا که در کیلومتر سه این محور قرارگرفته است، دزک نام دارد. از این روستا می توان به عنوان یکی از کهن ترین آبادی های بلوچستان یاد کرد که بیشتر مورخان و جغرافی دانان ایرانی در سده های نخستین اسلامی از آن، در کنار دیگر نقاط و آبادی هایی همچون خواص (خاش)، فهره (ایرانشهر)، بنپور (بمپور) یاد کرده اند. «محمد صدیق دهواری» می افزاید: ولی امروزه روستایی است که در شمال و جنوب محور یاد شده واقع شده است که با بافت قدیم مسکونی خشتی و گلی و کوچه های کم عرض و آثار تاریخی ارزشمند پیش و پس از اسلام به عنوان یکی از مناطق گردشگری سیستان و بلوچستان از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به ثبت رسیده است. وی بیان می کند: دز، محل استقرار و سکونت پیش از تاریخ بوده و پس از اسلام با ساخت مسجد جامع دزک هویت اسلامی و تاریخی خود را حفظ کرده است و با احداث موزه مردم شناسی و مجتمع گردشگری توسط بخش خصوصی در سال های اخیر همچنان در جذب گردشگر در میان آبادی ها و روستاهای استان پیشتاز است. این روستا شش هزار و 500 نفر جمعیت دارد و مردم آن مانند دیگر نقاط بلوچستان به زبان بلوچی گفت وگو می کنند.
وی تصریح می کند: این روستا دارای یک قنات پر آب است که توانایی پر کردن خندق قلعه روستا را در گذشته داشته، ولی امروزه به دلیل حفر چاه های غیرمجاز در بالادست روستا کم آب شده است و بسیاری از نخل های سر به فلک کشیده نخلستان جنوبی روستا خشک شده اند و دیگر از باغ های میوه چند دهه گذشته خبری نیست. وی خاطرنشان می کند: با این وجود کشاورزان، نخلستان خویش را حفظ کرده اند و از آن می توان به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری روستا یاد کرد که در کنار پوشش گیاهی و جانوری موجود می تواند به عنوان یکی از سکونت گاه های بشری استفاده شود. وی اظهار می کند: این روستا به دلیل داشتن آثار تاریخی، مناظر و جاذبه های طبیعی، نخلستان های باشکوه بافت قدیم مسکونی خشتی گلی، قرارگیری در مسیر گردشگری روستای جهانی کلپورگان و نزدیکی به سراوان و دیگر آثار تاریخی روستاهای هم جوار می تواند سهم بزرگی در جذب گردشگر داشته باشد. البته در داخل روستا هم آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری زیادی وجود دارد که یکی از آن ها مسجد جامع دزک نام دارد.
مسجد دزک با قدمتی هزار ساله
این کارشناس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تصریح می کند: این مسجد یکی از آثار ارزشمند تاریخی و دیدنی روستاست که قدمت آن به بیش از هزار سال می رسد. معماری آن آمیزه ای از معماری اسلامی، عربی و ساسانی و همه مصالح آن بومی است. این اثر ارزشمند در سال 1377 به شماره 2012 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. وی می گوید: مصالح به کاررفته در دیوارها و ستون های مسجد، بومی منطقه چون خشت و گل است و پوشش سقفی شبستان های تابستانی و زمستانی نیز از تنه نخل و شاخه آن به نام کرز و گز و کنار است. از ویژگی های این بنای ارزشمند تاریخی وجود چله خانه ای به صورت زیرزمینی است که در گذشته عابدان و عارفان به مدت چهل شبانه روز در آن به ریاضت مشغول بوده اند. وی می گوید: یکی دیگر از آثار تاریخی روستای دزک، تپه روباهک است که یکی از تپه های باستانی پیش از تاریخ روستاست و در ورودی آن واقع شده و در سال 1345 به شماره 545 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. وی بیان می کند: قلعه دزک که به قلعه بلقیس نیز مشهور است یکی دیگر از آثار تاریخی این روستاست. این قلعه یکی از بزرگ ترین سازه های خشتی گلی مکران است که دور تا دور آن را خندقی فراگرفته است و تا سال 1307 هجری شمسی مسکونی بود که در آن سال در درگیری بین نیروهای دوست محمد خان بارک زهی آخرین حکمران قلعه با نیروهای ارتش پهلوی اول به فرماندهی امان ا... جهان بانی به توپ بسته شد. وی ادامه می دهد: در این نبرد سرهنگ باقر داورپناه از فرماندهان قشون پهلوی کشته شد و تا پایان رژیم گذشته در مکاتبات دولتی نام روستا را به داور پناه تغییر دادند، ولی هرگز دزک از اذهان مردم زدوده نشد. مردم نام قدیم دزک را به فراموشی نسپردند. این اثر ارزشمند به شماره 11095 در سال 1383 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.