گروه جامعه
مردود شدن در کلاس اول یا دیگر پایه های دبستان، تعجب بسیاری از والدین و اطرافیان را در بر خواهد داشت. چرا که اغلب افراد کارنامه هایی با نمره های 20 در دوره ابتدایی را به عنوان خاطره ای خوش به یاد دارند. به همین دلیل اگر در اطراف خود کودک محصلی را ببینند که در سال های اول تحصیل مردود شده است بسیار تعجب می کنند! عبارت «تنبل» معمول ترین اصطلاحی است که برای این دانش آموز به کار می رود. در حالی که این گونه دانش آموزان قصد تنبلی کردن ندارند، بلکه به دلیل وجود برخی اختلالات، گاه توانایی یادگیری آن ها با دیگران متفاوت است و به همین دلیل از همسالان خود عقب می مانند و به موجب آن بسیاری مشکلات دیگر از جمله تحقیر اطرافیان را در طول این مدت تحمل می کنند.
علت روانشناختی ناتوانی در یادگیری
رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی آموزش وپرورش استان در این باره می گوید: اختلالات یادگیری به نقایصی در کودک یا نوجوان در زمینه کسب مهارت های مورد انتظار خواندن، نوشتن، تکلم، گوش دادن، استدلال یا ریاضیات اطلاق می شود. کودک مبتلا به این اختلالات، نسبت به کودکان هم سن و دارای ظرفیت هوشی مشابه، در سطح پایین تری قرار دارد. این اختلال ذاتی است و در درون خود فرد وجود دارد و ممکن است با دیگر معلولیت ها مانند آموزش ناکافی یا نامناسب، تفاوت های فرهنگی و ... همراه باشد ولی نمی تواند در نتیجه این عوامل یا شرایط در فرد ایجاد شده باشد.«معصومه هادی» ادامه می دهد: کودکان دارای اختلالات یادگیری معمولاً در تمام جنبه های زندگی، ظاهری عادی دارند ولی پیشرفت تحصیلی آن ها یک یا دو پایه تحصیلی عقب تر از سایر کودکان است. با این همه ممکن است کودکان مبتلا به اختلال یادگیری در تمام دروس ضعیف نباشند. به طور مثال ممکن است در خواندن مشکل داشته باشند ولی در درس ریاضی مشکلی نداشته باشند. این کودکان با تلاش زیاد توجه بیشتر به انگیزه خود به خودی بهبود نمی یابند و برای یادگیری نیاز به کمک دارند.وی درباره چگونگی شیوع اختلال یادگیری در دانش آموزان دختر و پسر عنوان می کند: تعیین دقیق میزان شیوع اختلالات یادگیری دشوار است و یکی از دلایل آن فقدان تعریفی دقیق و یکسان درباره کودکان مبتلا به اختلال یادگیری است. شیوع این اختلال در سنین مختلف متفاوت است. به طور معمول اوج شیوع این اختلال در محدوده سنی 8 تا 11 سال است. زیرا ناتوانی یادگیری کودک در این محدوده سنی کشف می شود و معلمان کودک را برای درمان به متخصصان مربوطه ارجاع می دهند.
علل پیدایش اختلالات یادگیری
فقدان انگیزش کافی، دقت بیش از اندازه به جزیی از کل، فقدان هماهنگی لازم در حرکات و نبود توجه و دقت لازم از جمله عللی است که برای شکست این قبیل کودکان در امر یادگیری می توان ذکر کرد. اما بنابر نظر متخصصان روانشناسی مشکلی به نام «غلبه طرفی» یکی از علل عمده این اختلالات است. وی توضیح می دهد: نیمکره مغز انسان به دو قسمت چپ و راست تقسیم می شود. که هر نیمکره که بر دیگری غلبه کند بدن به همان سمت کشیده می شود. در اثر این غلبه است که انسان راست بدن یا چپ بدن می شود که هیچ کدام از آن ها مشکلی ندارد. زمانی که این غلبه مخلوط شود، یعنی بعضی اندام ها راست و بعضی چپ شوند بدن دچار اختلال می شود که با آزمایش های ساده می توان غلبه طرفی دانش آموز را مشخص کرد و اگر دچار اشکال باشد آن را برطرف کرد.وی خاطر نشان می کند: مشکل در هماهنگی عضلانی نیز یکی دیگر از دلایل بروز اختلالات یادگیری است. اعضای بدن باید هماهنگ با هم کار کنند که گاهی ممکن است در این امر مشکل ایجاد شود. مثلاً در رانندگی دست و پا و چشم باید هماهنگ کار کنند تا بتوان رانندگی کرد.در صورتی که دانش آموزی با این مشکل مواجه باشد با انجام بازی های مختلف مانند یک قل دو قل، بسکتبال، گردوبازی و ... می تواند به این هماهنگی ها دست یابد.وی، درباره انواع اختلالات یادگیری می گوید: مجموعه ای از رفتارهای پیچیده تحت تأثیر این اختلالات است، در نتیجه طبقه بندی آن ها دشوار است اما اختلال خواندن، اختلال بیان نوشتاری و اختلال ریاضی از شایع ترین اختلال ها بین دانش آموزان است.
اختلال خواندن یا نارساخوانی
این روانشناس درباره نشانه های اختلال خواندن می گوید: معمولاً کودکان در نخستین تجربه سوادآموزی خود، اغلب آموختن را با استفاده مستقیم از کتاب های بسیار آغاز می کنند. بسیاری از آن ها قادرند تکالیف اولیه خواندن را آن قدر خوب انجام دهند که بدون آموزش یا اندکی آموزش، به کتاب ها دست یابند و اطلاعات اولیه درباره خط چاپی را به دست آورند و سرعت خواندن و سپس نوشتن خود را افزایش دهند. در این دانش آموزان یادگیری بدون صرف انرژی اتفاق می افتد در حالی که دانش آموزان نارساخوان این توانایی را ندارند.
وی ادامه می دهد: دانش آموز دچار اختلال خواندن، ممکن است در تشخیص صدای حروف اشکال داشته باشد، ممکن است حروف را به تنهایی و به طور جداگانه تشخیص دهد ولی در کلمه قادر به شناسایی و خواندن آن نباشد، ممکن است کلمات یا حروف را جابه جا بخواند مثل خواندن «عک» به جای «عکس»، یا این که برخی از صداهای کلمات را حذف می کند مثلاً «دیدند» را «دیدن» می خواند و یا یک صدا را به جای صدای دیگر جایگزین می کند. مثلاً کلمه «فرشته» را «فرسته» می خواند. ممکن است کلمات یا حروف را معکوس بخواند مثل «رود» به جای «دور»، این دانش آموز کلمه را از روی حدس و گمان طوری می خواند که فقط ابتدای کلمه خوانده شده صحیح باشد یا اینکه ممکن است در حین خواندن، خطی را که در حال خواندن آن بوده است را گم کند یا قسمتی از یک خط را جا بیندازد. گاهی برخی از کلمات را حذف می کند مثلا در جمله «خواهرم به مدرسه رفت» کلمه «به» را نخواند. گاهی بین کلمات، یک حرف ربط اضافه می کند به طور مثال جمله «مادر در باران آمد» را «مادر در باران درآمد» می خواند.وی خاطر نشان می کند: این دانش آموزان یا بسیار آهسته و زیرلبی متن را می خوانند و معمولاً نشانه هایی مثل نقطه، ویرگول و امثال آن را رعایت نمی کنند. ممکن است معنای کلمه ، جمله یا عبارتی را که می خوانند، نفهمند یا اینکه ممکن است محتوای کلی متن را بفهمند ولی در پاسخ به سوالات ناتوان باشند.وی تصریح می کند: اختلال خواندن نسبت به اختلالات دیکته و ریاضیات شایع تر است و در حدود 85 تا 90 درصد دانش آموزان با ناتوانی یادگیری، در خواندن مشکل دارند. در مواردی ممکن است هر دو یا سه نوع اختلال به طور مختلف مشاهده شود.
اختلال ریاضی
وی توضیح می دهد: ضعف و ناتوانی در ادراک ارتباط صدا یا حروف، مشکلات مداوم در خواندن و هجی کردن، ضعف و ناتوانی در یادآوری کلمات دیداری پایه ای مانند حروف اضافه و کلمات ربطی که در اغلب متن ها تکرار می شوند، ناتوانی در بازگویی یک قصه و توالی های موجود در آن، مشکل در شمارش پول و گفتن زمان، اشتباه کردن علایم ریاضی مانند جمع و تفریق، ضرب و تقسیم، ناتوانی در ادراک توالی اعداد، ناتوانی در حفظ کردن قضایای ریاضی، ناتوانی در یادآوری گام های مربوط به عملیات ریاضی در هنگام انجام اعمالی مانند تقسیم کردن از جمله نشانه های وجود اختلال ریاضی در دانش آموزان است. وی ادامه می دهد: از دیگر مشکلات این دانش آموزان ناتوانی در تمرکز و تأکید بر یک تکلیف، ناتوانی در دنبال کردن جهت های چندگانه، بی دقتی و کندی غیرمعمول، ادراک نامناسب از جهت هایی مانند چپ و راست، نشان ندادن علاقه نسبت به مفاهیم جدید است.
اختلال نوشتن
هادی، تصریح می کند: نوشتن، فرآیندی پیچیده است و به مهارت های مختلفی بستگی دارد. همچنین مستلزم درک صحیحی از الگوهای نمادین نوشتاری است. در اختلال بیان نوشتاری با توجه به سن، ظرفیت هوشی و آموزشی شخص، مهارت های نگارشی بسیار پایین تر از حد مورد انتظار است و کودک در نوشتن به طور مستمر عملکرد ضعیفی دارد. با بالا رفتن سن کودک و رفتن به کلاس های بالاتر، جملات شفاهی و کتبی این کودکان به طور قابل ملاحظه ای، ابتدایی و پایین تر از سطح مورد انتظار است و به طور مشخصی از سایر کودکان عقب تر می مانند. همچنین هماهنگی حرکتی ضعیف یا ناپختگی حرکتی، ضعف در رونویسی مطالب نوشته شده بر روی تخته، ضعف در نوشتن اعداد به صورت ستونی در هنگام انجام عملیات ریاضی و بدخطی از دیگر نشانه هایی است که در صورت وجود اختلال نوشتن در فرد بروز می کند.وی می گوید: هر چند به کمک روش های جدید ارزیابی ناتوانی های یادگیری را می توان در سنین پیش از دبستان نیز تشخیص داد، اما در دوران دبستان مشکلات یادگیری به صورت مشخصی خود را نشان می دهد زیرا در این مرحله است که تکالیف مشکل یادگیری و ناتوانی فرد با یکدیگر برخورد می کنند و مشکلات یادگیری در کسب مهارت های تحصیلی، عاطفی و اجتماعی به صورت یک مسئله مطرح می شود. وی بیان می کند: معلمان دوره ابتدایی طی دوران تحصیل خود با نشانه های انواع اختلال آشنا شده اند و در صورتی که متوجه هرگونه اختلالی در دانش آموزان شوند از طریق راه حل های موجود برای رفع آن اقدام می کنند اما اگر این مشکل توسط معلم حل نشود معلم باید دانش آموز را برای درمان به مرکز مشاوره روانشناختی دانش آموزان هر شهرستان و یا مرکز اختلالات یادگیری استان وابسته به آموزش و پرورش ارجاع دهد.
سخنی با والدین
این روانشناس ادامه می دهد: اگر والدین نشانه های اختلالات یادگیری را در فرزند خویش احساس کردند و همچنین برای معلم نیز وجود اختلال در دانش آموز اثبات شد اولین کار، پذیرش این مشکل است ولی دانش آموز باید بپذیرد که این کمبود یا اختلال در فرزندش وجود دارد و با آموزگار برای درمان همکاری کند و ضمن بزرگ جلوه ندادن این اختلالات، با حفظ احترام و اعتماد به نفس دانش آموز این مشکل را جدی بگیرند و با مراجعه به مراکز درمانی این مشکل را برطرف کنند.وی خاطر نشان می کند: از آنجایی که زمان اختلالات یادگیری از تولد تا کلاس اول است، گستره تجارب کودکان کافی نیست. به همین دلیل ابتدا باید علت یابی و سپس درمان کرد. بنابراین والدین می توانند در دوران پیش دبستان توسط مربی وضعیت فرزند خویش را مشخص و در صورت بروز این مشکل با همکاری مدرسه آن را رفع کنند.