ساخت صنایع دستی در سیستان و بلوچستان قدمت دیرینه ای دارد و به صورت تزیینی نبوده، بلکه نیاز مردم این خطه با هنر دست هایشان برطرف می شده است. گز، در سیستان نماد سرسبزی است، هنر گزبافی در این خطه از قدمت بالایی برخوردار است، گز درختچه ای است که از گل های آن برای تولید رنگ نخ ها استفاده می شود و این نخ ها در صنایعی مانند قالی بافی و شال بافی به کار می رود. از ترکه های نازک درخت گز سبد، لوندک و... ساخته می شود به این ترتیب که برای انعطاف شاخه های درخت گز چند روز آن را در آب خیس می کنند و پس از آن صنعتگران خوش ذوق و سلیقه کار خود را آغاز و با قرار دادن شاخه ها در کنار یکدیگر و بافتن آن ها انواع و اقسام سبدها برای نگه داری نان، میوه، سبزی ها و ... تهیه می کنند که البته این هنر بیشتر در زمان قدیم رواج داشت و با مهاجرت مردم به حاشیه شهرهای بزرگ پس از خشکسالی کم کم نقش این هنرها هم در زندگی افراد کمتر شد. فراوانی درختان گز در سیستان سبب شده است این هنر در میان مردم رواج پیدا کند و مردم هامون نشین انواع سبدها را در اشکال مختلف برای زیبایی منازل و گاهی امرار معاش خود ببافند.صنایع دستی بسیاری با استفاده از شاخه های درخت گز ساخته می شود وسله، شول، لوندک که در گویش سیستانی از آن ها بیشتر یاد می شود از جمله این صنایع دستی است که با کمک درخت گز ساخته می شود. سله، زنبیل کوچکی است که از آن برای حمل غذا استفاده و معمولاً از ترکه های جوان گز ساخته می شود.شول، مانند جای نان های پلاستیکی بزرگ در دار است که برای نگهداری و حمل نان، میوه، پرندگان و ... از آن استفاده می شود، لوندک هم سبدی پهن و گرد است که برای پهن کردن خمیر نان و چسباندن آن به تنور استفاده می شود.یکی از ساکنان زهک که در نوجوانی گزبافی را از پدرش آموخته است به خبرنگار ما می می گوید: گز بافی یک هنر سخت به شمار می رود و اگر دستان گز بافان را مشاهده کنیم با ترکه های گز ترک خورده است و دیگر نرمی و لطافت قبل را ندارد.«صیاد» ادامه می دهد: گز بافان سیستان تعداد محدودی هستند که حاصل دست بافته های آن ها لوندک (نان بندک)، سود (سبد)، چپر (چتر) است. تعداد افرادی که به دنبال این هنر قدیمی می روند نسبت به گذشته کاهش یافته است و این صنعت کم کم رو به فراموشی و نابودی می رود.وی تصریح می کند: درآمد من از طریق گز بافی تامین می شود و در این راه همسرم هم کمک می کند، این هنر به صورت نسل به نسل منتقل شده است و من هم آن را از پدرم آموخته ام. در گذشته تعداد ساخته های گزبافان محدود بود و معمولا در همان منطقه سیستان به فروش می رسید، اما با گسترش شهرنشینی و ساخت ابزارهای جدید برخی از ساخته های دست گز بافان به سمت نابودی رفته است و استفاده چندانی نمی شود.
قدمت گز بافی معادل با شهر سوخته
کارشناس توسعه و ترویج معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم در این باره به خبرنگار ما می گوید: درخت گز در سیستان و بیشتر در حاشیه رودخانه یافت می شود که برای این صنعت در منطقه نمی توان تاریخچه دقیقی داد، زیرا قدمت آن بسیار زیاد است و منابع مکتوب در این زمینه وجود ندارد گزبافی یکی از زیر مجموعه های رشته حصیربافی است.«مهدی اکاتی» با بیان این که تاریخچه گزبافی در سیستان شاید به هزاره های قبل از میلاد برگردد خاطرنشان می کند: در اکتشاف های شهرسوخته نمونه هایی از حصیربافی و گزبافی وجود داشته است به همین دلیل می توان قدمت شهر سوخته را برای آن محاسبه کرد.وی ادامه می دهد: گزبافی برای مدتی در منطقه سیستان از بین رفته بود که خوشبختانه این صنعت در چند سال اخیر دوباره احیا شد اما تعداد بافنده های آن محدود است و می توان گفت که این رشته جزو رشته های در حال خطر است. گز بافی در زهک بیشتر از مناطق دیگر رواج دارد و با وجود این که حدود سه سال پیش گز بافی سیستان ثبت میراث ناملموس کشور شد، تعداد صنعتگران این رشته بسیار اندک است و می توان گفت فعالان این رشته محدود هستند.
گز بافی سیستان در معرض نابودی
این کارشناس با بیان این که صنعتگران و تولیدکنندگان صنعت گزبافی کمتر به معرفی گز بافی می پردازند تصریح می کند: مواد اولیه گز بافی در منطقه سیستان وجود دارد و در زمینه تهیه و وجود مواد اولیه هیچ محدودیتی نیست، اما مشکل این است که کسی دیگر به شکل قدیم به هنر گز بافی نمی پردازد و این صنعت در برخی نقاط سیستان به صورت محدود انجام می شود، همین امر سبب شده است صنعت گزبافی به خطر بیفتد.وی اذعان می کند: برای زنده نگه داشتن و تشویق مردم به گز بافی در چند سال اخیر دوره های آموزشی در سیستان و زهک از طریق صنعتگران قدیمی این رشته برگزار شده است و تعدادی از آن ها برای آموزش حصیر بافی نوین با چند نفر از صنعتگران این رشته به قشم رفته اند.وی ادامه می دهد: در جزیره قشم بافت ارغوان تقریباً مشابه گز بافی سیستان است و به صنعتگران استان برای تقویت گز بافی آموزش داده شد که باید جوانان بیشتری تشویق به این کار شوند تا بتوانند محصولات بیشتری تولید کنند. مواد اولیه که برای ارغوان بافی استفاده می شود دقیقا مشابه گزبافی سیستان است، البته صنعت ارغوان بافی با ظرافت بیشتری نسبت به گزبافی انجام می شود که امیدواریم بتوانیم با آموزش های بیشتر محصولات بیشتری به کمک گز بافی تولید شود و فقط به سبدهای گز بافی اکتفا نشود.