برای توهین و هتک حرمت در قانون چه مجازاتی در نظر گرفته شده است و راه اثبات توهین چیست؟

زهرا طیار، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی: توهین از جمله جرایم علیه حیثیت معنوی اشخاص است. این جرم در ایران، یکی از پنج جرم اول کشور محسوب می شود. شاید دلیل این گستردگی علاوه بر دلایل اجتماعی، نبود اطلاعات کافی در زمینه شرایط تحقق این جرم است.  در ماده ۶۰۸ قانون تعزیرات مقرر شده است:  مجازات  توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنان چه مورد حد قذف نباشد، شلاق تا ۷۴ ضربه یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. این ماده مربوط به توهین ساده است.

از طرفی هر حرف خلاف ادبی توهین محسوب نمی‌شود و برای تحقق این جرم شرایطی لازم است. اول باید رفتار فیزیکی اعم از گفتار، کردار یا نوشتار ارتکاب یابد. بنابراین کلمه «از قبیل» در ماده ۶۰۸ نشان دهنده این است که فحاشی و استعمال الفاظ رکیک نمونه بارز توهین است. این جرم فقط با فعل مثبت ارتکاب می‌یابد البته ممکن است در بعضی از قوانین خاص ترک فعل نیز توهین محسوب شود.  تشخیص توهین آمیز بودن رفتار بر عهده عرف است، زیرا بعضی از رفتار‌ها در برخی از جوامع و فرهنگ‌ها توهین به حساب نمی‌آید، اما همان رفتار در جامعه دیگر اهانت آمیزاست.  یکی از عواملی که در قضاوت عرف مؤثر است، موقعیت خاصی است که رفتار در آن ارتکاب می یابد. دیوان عالی در آرای مختلفی بر لزوم تشریح کیفیت و خصوصیات توهین در حکم دادگاه تصریح کرده است. مخاطب توهین، باید معین و حقیقی و زنده باشد. در باره توهین به مردگان فقط در صورتی که عرفا توهین به بازماندگان تلقی شود جرم محسوب می‌شود. حضوری یا علنی بودن توهین نیز مهم و وجود یکی از این دو شرط کافی است. در باره علنی بودن توهین باید گفت که فقط در موارد خاصی که در قانون پیش بینی شده است لازم است. بنابراین اگر فرد در یک مکان خصوصی و بدون حضور شاهد به دیگری توهین کند مرتکب جرم شده است.  حضوری بودن هم منظور حضور فیزیکی نیست بلکه ممکن است از طریق تلفن، اینترنت، پیام کوتاه یا ... حرکات توهین آمیز مشاهده شود.  صریح بودن توهین، از دیگر شرایط این جرم است. نبود لزوم ارتجالی بودن توهین یعنی حتی در صورتی که شخص در جواب توهین شخص مقابل به او توهین کند مرتکب جرم شده است و این ارتجالی بودن وصف مجرمانه را زایل نمی‌کند. علاوه بر عناصر مادی ذکر شده برای توهین وجود عنصر روانی نیزلازم است یعنی شخص مرتکب باید عمد در ارتکاب رفتار موهن نسبت به دیگری داشته باشد.  توهین به بانوان و کودکان نیز در ماده ۶۱۹ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی بدین شرح آمده است: «هرکس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود، یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت، به آنان توهین کند، به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» در این ماده با توجه به زن بودن یا صغیر بودن قربانی جرم، مجازات تشدید شده است. این قبیل توهین‌ها اخلاق و عفت عمومی را جریحه دار می‌سازد، بنابراین مقنن با شدت بیشتری مجرم آن را مجازات می‌کند. جرم توهین چه نوع ساده و چه مشدد جرمی مطلق است و نیازی به سوء نیت خاص ندارد. اثبات صحت اسناد در توهین نیز شرط تحقق جرم نیست.  به جز ماده ۶۱۹ بقیه انواع توهین جرم خصوصی محسوب می‌شود و با شکایت متضرر از جرم قابل پیگیری است. توجه به حیثیت و شخصیت معنوی اشخاص در وهله اول و آگاهی یافتن نسبت به مواد قانونی مرتبط با توهین می‌تواند تا حد بسیار زیادی از گستردگی این جرم در جامعه بکاهد.