مرادبیکی- از همان ابتدای ورود به سیستان گویی در بهشت باستان شناسی وارد می شویم. از شهر سوخته با قدمت 5 هزار ساله که عبور کنیم در گوشه و کنار آن می توان آثاری از زندگی و فرهنگ باستانی مردم این خطه همچون دهانه غلامان، کوه خواجه، آسباد های 2 هزار و 800 ساله و روستای قلعه نو را مشاهده کرد که در زمان های پرآبی منطقه و قبل از بروز خشکسالی نه تنها به دلیل سرسبزی و وفور نعمت، به معنای واقعی بهشت ایرانگردی به شمار می رفت بلکه آرزوی هرگردشگری بود تا روزی به این منطقه بیاید و لحظاتی شاد را در آن سپری کند اما نبود آب سبب شد تا جسم آن خشکیده شود و باد های 120 روزه نیز خاک بر این جسم خشکیده، آن نشاند. اما با این حال هنوز زندگی در آن جریان دارد.در این میان، آثار باستانی منطقه نیز، اگرچه دستخوش تغییرات زیادی شده است اما هنوز به عنوان یک سند مهم یادآور فرهنگ با ارزش سیستانی ها پا برجاست. یکی از شهرهای مهم سیستان در حوزه میراث فرهنگی هیرمند به مرکزیت دوست محمد است که با دو بخش مرکزی و قرقری از غرب به زابل، از شرق به افغانستان، از شمال به دریاچه هامون و افغانستان و از جنوب به زهک منتهی می شود. خشکسالی‌های پیاپی، خشک شدن دریاچه هامون، بسته شدن مرز افغانستان، شرایط نامساعد آب و هوا و بادهای گرد و خاک ناشی از خشکی هامون در این شهرستان نیز همچون دیگر شهرهای سیستان سبب ایجاد آسیب بسیارجدی شده است. مردم هیرمند عموماً به زبان پارسی و به گویش سیستانی تکلم می‌کنند همچنین زبان بلوچی نیز در این شهرستان رواج دارد. در هیرمند 45 اثر باستانی و جاذبه دیدنی و بکر همچون ارگ جلال آباد، آتشکده کرکویه، جنگل نیاتک و چاه های باستانی وجود دارد که میزبان حضور گردشگران زیادی است. در این میان آثاری مثل ارگ جلال آباد به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک این شهرستان و هم جواری آن با افغانستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این ارگ از اواخر سلطنت ناصرالدین شاه توسط خان ملک، که چند سالی از دوران جوانی را جزو حقوق بگیران انگلیس در سیستان بود بنا شد. ناگفته نماند در این ارگ باغ های بسیار زیبایی بوده که توسط جمعی از هندی ها ساخته شده است. خان ملک موظف بود برای انجام مأموریت هایی مشخص از سوی انگلیس به افغانستان و بیشتر کابل سفر کند اما هنگامی که با مأموران کمیسیون حل اختلافات مرزی در جلال آباد به خشونت رفتار شد، مورد غضب قرار گرفت و به اتهام تحریک مردم علیه منافع انگلیس مقرری او قطع شد. خان ملک در سال 1332 فوت کرد و این بنای زیبا نیز از دوران او به یادگار باقی ماند که قرار است مورد مرمت قرار گیرد و در راستای جذب گردشگر از آن استفاد شود.
گنجینه های نهفته
یکی از ساکنان هیرمند می گوید: در گذشته و قبل از خشکسالی در این منطقه، معیشت مردم خوب بود و در دوره ای از زمان به دلیل فراوانی غلات، سیستان به انبار کشور معرفی شده بود اما اکنون مردم زندگی سختی را سپری می کنند. با این حال اگرچه آب وجود ندارد اما هنوز گنجینه های زیادی در این شهرستان نهفته است که استفاده بهینه از آن ها برای زندگی مردم سیستان اهمیت دارد.«رخشانی» می افزاید: اگر ارگ جلال آباد به هتل تبدیل شود و گردشگران در این شهرستان حضور پیدا کنند در کنار آن فرصت های شغلی زیادی برای خانواده ها نیز ایجاد می شود. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هیرمند درباره ارگ جلال آباد می گوید: این ارگ در کیلومتر 18 مسیر مواصلاتی زابل –دوست محمد قرار دارد. زمان ساخت بنا در دوره قاجار و کاربری آن مسکونی و نظامی بوده است که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول توسط محمدعلی خان کیانی مورد استفاده قرار می‌گرفت و در سال 1383 با شماره ثبت 11092 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.«رضا بارانی» ادامه می دهد: مواد و مصالح به کار رفته در این بنای زیبا، عمدتا خشت خام و آجر بوده و تقریبا عناصر معماری سنتی ایران در خصوص پوشش ها نظیر طاق آهنگ، چهار گرده پوش و عرق چین در این بنا به کار رفته است این بنا مانند دیگر بناهای شاخص سیستان برای مصون ماندن از رطوبت و زه زمین بر تپهای طبیعی ساخته شده و دارای پلانی مربع شکل با حیاط مرکزی و چهار برج دیده بانی در گوشههای بناست، از این رو می توان ارگ جلال آباد را موزه معماری سنتی هیرمند نامید. وی می افزاید: برنامه های این اداره درباره آثار باستانی در هر منطقه به گونه ای است که در ابتدا و در گام نخست اقدامات حفاظتی از این آثار باستانی را اجرا می کندو در مرتبه های بعدی با توجه به اولویت و محدودیت منابع پروژه های مرمت و احیا و باز زنده سازی این آثار مورد بررسی و پژوهش قرار می گیرد.وی ادامه می دهد: با توجه به فراهم شدن زیرساخت های لازم در استان برای میزبانی از گردشگران نه تنها این کشور، بلکه گردشگران برون مرزی و هم چنین موقعیت ویژه هیرمند و نزدیکی آن با مرز افغانستان، این شهرستان می تواند در پذیرش و میزبانی از گردشگران نقش بسیار به سزایی ایفا کند که در همین راستا ارگ جلال آباد به دلیل معماری زیبا و باستانی خود به عنوان مهم ترین اولویت های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هیرمند برای مرمت در دست اقدام قرار گرفته و پروژه مطالعاتی و مرمتی آن انجام شده و پروژه های پژوهشی آن در دست اجراست. همچنین اجازه مرمت، احیا و باز زنده سازی آن داده و انرژی و اعتبارات تخصیص داده شده بر روی آن متمرکز شده است.وی با اشاره به این که بسیاری از گردشگران و دوستداران آثار باستانی برای حضور یافتن در این نوع بناهای زیبا بسیار مشتاق هستند بیان می کند: مسلما برای یک گردشگری که مسافت بسیار طولانی را برای دیدن آثار زیبا و باستانی هر منطقه می پیماید گذراندن یک شب در این مکان برای او با گذراندن ده شب در یک هتل 5 ستاره برابری می کند. زیرا این مکان های باستانی معرف دورانی پر از رموز پنهان و ناشناخته است که فرد را به عمق تاریخ می برد.
500 میلیون تومان اعتبار مرمت
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هیرمند با اشاره به برنامه آینده برای این ارگ می گوید: حفاظت، مرمت و احیای این بنا با چشم انداز، باز زنده سازی در قالب هتل گردشگری در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد که از سال 1383 اولین فصل مرمت آن آغاز شد و با توجه به بودجه های مصوب شده تا کنون 5 فصل از مرمت این اثر شاخص تاریخی به انجام رسیده است که آخرین فصل آن در فروردین ماه امسال آغاز شد و در مهر ماه نیز به پایان رسید. وی با اشاره به میزان اعتبارات هزینه شده در این 5 فصل مرمت اظهار می کند: تاکنون 500 میلیون تومان اعتبارات دولتی برای این 5 فصل مرمت ارگ جلال آباد هزینه شده است که پیش بینی می شود با 10 فاز مرمتی دیگر به مرحله اجرا برسد و تا پایان برنامه توسعه ششم و قبل از افق 1404 کشور به بهره برداری کامل برسد. راه اندازی هتل گردشگری با جذب گردشگران به ویژه گردشگران خارجی می تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم اشتغال زایی را در این راستا ایجاد کند.وی به وجود چاه های باستانی در هیرمند اشاره می کند و می گوید: در این شهرستان چاه های باستانی زیادی وجود دارد که قدمت تعدادی از آن ها به 2 هزار سال نیز می رسد و با توجه به خشکسالی موجود، مردم به وسیله همین چاهک ها و روش های علمی بهره برداری و آبیاری قانونمند از طریق آن توانسته اند تا امروز در هیرمند سکونت داشته باشند و به کشاورزی بپردازند.