«همسرم مرتب در حال تمیز کردن منزل، شست و شوی حیاط و دست هایش است. دیگر تحمل این کارهایش برایم سخت شده است، هر روز که فرزندم از مدرسه می آید لباس هایش را می شوید، هر چند روز یک بار نیز کیفش را در آب و مواد شوینده می خیساند و بعد شروع به شستن می کند. او در رفت و آمد با مردم نیز احساس ترس دارد و نمی تواند در جمع حضور پیدا کند، نگران این است که مبادا از نظر بهداشت شرایط مناسبی داشته باشد یا لباس هایش کثیف باشد و ...، این شرایط زندگی را برایمان سخت کرده است و نمی دانم باید چه کاری انجام دهم تا این مشکل رفع شود.» این قسمتی از صحبت های یکی از شهروندان است، موضوعی که ممکن است بسیاری از مردم گرفتار آن باشند. یکی دیگر از شهروندان بیان می کند: دخترم افکار عجیبی دارد و گاهی آن را بازگو می کند که سبب شده است مدام استرس داشته باشد و انجام برخی کارها را تکرار کند، به عنوان مثال او به دلیل وسواس های فکری زیادش هر زمانی که بخواهیم از منزل خارج شویم چند بار شیرهای گاز و آب را چک می کند، با این وجود وقتی مهمانی یا هر جای دیگر می رویم باز هم فکرش به خانه است و نگران این که نکند به دلیل باز بودن شیر گاز یا آب اتفاقی بیفتد. «خارک کوهی» ادامه می دهد: به دلیل حساسیت زیاد و وسواس فکری دخترم رفت و آمدهای خانوادگی مان خیلی کم شده است یا این که گاهی مجبور می شویم بدون حضور او به مهمانی یا حتی مراسم عروسی و عزا برویم.
رفتارهای تکراری
یک کارشناس ارشد روان شناسی شخصیت در این باره به خبرنگار ما می گوید: اختلال وسواس جبری یا همان اختلال وسواس فکری عملی که به اختصار OCD نیز گفته می شود، اختلالی است که در آن فرد افکار، تکانه ها و احساس ناخواسته و تکرار شونده ای دارد که سبب می شود به طور مکرر دست به انجام کارهای تکراری بزند. «رضا وردانی» می افزاید: رفتارهای تکراری همچون شستن مکرر دست ها، بررسی مرتب وظایف یا تمیز کردن بیش از حد منزل می تواند با فعالیت های روزمره فرد و روابط اجتماعی اش تداخل داشته باشد. اگرچه روش های درمانی موثر زیادی برای اختلال وسواس جبری وجود دارد اما تحقیقات موجود نشان می دهد فقط یک سوم از افراد مبتلا به چنین شرایطی به دنبال گزینه های درمانی موجود می روند. وی با اشاره به دلیل فرار کردن این افراد از روش های درمانی، اظهار می کند: مطالعات مختلفی در این زمینه انجام شده است. بیشتر این مطالعات تلاش کرده است دلیل پیگیری نکردن افراد برای درمان شرایط موجود را بررسی کند. نتایج چنین مطالعاتی نشان می دهد، چالش ها و موانع زیادی پیش روی افراد مبتلا به اختلال وسواس جبری یا وسواس فکری عملی وجود دارد. به گفته وی، آن ها نمی دانند چگونه باید درمان های موجود را دریافت کنند، افرادی که با اختلال وسواس جبری دست و پنجه نرم می کنند، می گویند که اطلاعات زیادی از مکان های درمانی بیماری شان ندارند. در واقع این افراد نمی دانند برای دریافت گزینه های درمانی موجود به چه مراکز درمانی باید مراجعه کنند. وی تصریح می کند: گاهی اوقات حتی اگر بدانند باید به سراغ چه مرکز درمانی بروند باز هم ممکن است منابع مالی مورد نیاز برای دریافت گزینه های روان درمانی یا دیگر روش های درمانی را نداشته باشند. افرادی که با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می کنند می توانند از سرویس هایی که در برخی مراکز برایشان تدارک دیده شده و هزینه های درمانی را کاهش داده است، استفاده کنند. این کارشناس می گوید: افرادی که به OCD مبتلا هستند، ممکن است به دلیل این که فکر می کنند نشانه هایشان به اندازه کافی حاد نیست، رفتن به سراغ روان پزشک را به تعویق بیندازند. این افراد تا زمانی که علایم شان بدتر نشده است یا به همراه اختلال وسواس فکری عملی به شرایط دیگری همچون افسردگی یا اختلال پانیک مبتلا نشده اند به سراغ روان پزشک نمی روند. وی اذعان می کند: خیلی وقت ها هم ممکن است افراد مبتلا به OCD خودشان را فریب دهند و نپذیرند که مشکلی دارند و باید درمان شوند در حالی که درمان این شرایط می تواند کیفیت زندگی شان را به شدت بهبود بخشد.
واهمه از تغییر کردن
وردانی با بیان این که این افراد از تغییر کردن واهمه دارند، ادامه می دهد: انسان ها برده عادت هایشان هستند برای همین است که بیشتر اوقات تغییر کردن برایشان دشوار می شود اما وقتی فردی با اختلال اضطرابی همچون اختلال وسواس جبری دست و پنجه نرم می کند این تغییر برایش به مراتب دشوارتر می شود. شاید به نظر آن ها کمک کردن دیگران به معنای دخالت و تحت کنترل گرفتن امور زندگی شان باشد اما واقعیت چنین نیست. استفاده از گزینه درمانی مناسب به آن ها کمک می کند، خودشان امور زندگی را به دست گیرند و کنترل بیشتری روی آن داشته باشند. این کارشناس با بیان این که برخی از درمان اختلال وسواس جبری خجالت می کشند بیان می کند: این موضوع قابل درک است، افرادی که با OCD دست و پنجه نرم می کنند اغلب درباره مشکلات شان حرفی نمی زنند و از بیان کردن آن خجالت می کشند. به خاطر داشته باشید که درمانگر شما همه این شرایط را از قبل می داند و برای کنترل کردن افکار و رفتارهای آزاردهنده، آموزش دیده است. به گفته وی، افرادی که با اختلال OCD مبارزه می کنند از واکنش های منفی یا حتی طرد شدن از طرف دیگران می ترسند. این ترس هم قابل قبول است ولی به هر حال شرایط موجود باید درمان شود. آن ها از تبعیض هم می ترسند، اگرچه تبعیض قائل شدن میان افراد سالم و افرادی که با بیماری های روان شناختی دست و پنجه نرم می کنند کار درستی نیست اما بیماران مبتلا به OCD اغلب درباره بیماریشان نگران هستند و از این می ترسند دیگران از این شرایط علیه خودشان استفاده کنند.
بروز نشانه ها به شیوه های مختلف
این کارشناس، اضافه می کند: افرادی که با OCD مبارزه و در کشور بیگانه زندگی می کنند ممکن است از این واهمه داشته باشند که نتوانند نشانه هایشان را به روان پزشک یا روان شناس توضیح دهند. همین امر سبب ناراحتی و نگرانی شان می شود. وی تصریح می کند: برخی از نشانه های OCD نسبت به نشانه های دیگر کمتر شناخته شده است. به همین دلیل فرد ممکن است نداند به چنین شرایطی مبتلا شده است. واقعیت این است که اختلال وسواس جبری خودش را به شیوه های مختلفی بروز می دهد و برخی از نشانه هایش را حتی نشنیده ایم. به همین دلیل برخی قادر به تشخیص این نشانه ها نیستند و به دنبال درمان هم نمی روند. به گفته وردانی، از جمله این نشانه ها می توان به تعویق انداختن کارها، به طور مداوم دنبال مطمئن شدن از درست انجام شدن کارها، دشواری در تصمیم گیری و پرسیدن سوالات تکراری اشاره کرد. اگر فکر می کنید نشانه های اختلال وسواس جبری دارید، اولین گام این است که به سراغ روان شناس و روان پزشک بروید و درباره گزینه های درمانی با او صحبت کنید.