نقدها بر الحاق منطقه آزاد و بنادر چابهار
منطقه آزاد چهار یکی از مناطق آزاد هفتگانه ایران است که برای اهداف اقتصادی کشور اوایل دهه 70 در کنار شهر چابهار، پیرامون دریای عمان و اقیانوس هند ایجاد شد. این منطقه با شبکه حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند متصل است که به موجب آن این منطقه، نقطه ای طلایی و استراتژیک در جنوب شرق ایران است. مدتی پیش موضوع الحاق بندر شهید کلانتری و بندر شهید بهشتی چابهار که طرح توسعه آن در دست اجراست و سرمایه گذاران زیادی از کشورهای خارجی در آن سرمایه گذاری کرده اند یا آماده سرمایه گذاری هستند به منطقه آزاد چابهار مطرح و از طریق رسانه ها اعلام شد. در این خبر دبیر شورای عالی مناطق آزاد کشور اعلام کرد که با الحاق بنادر به مناطق آزاد، ظرفیت های بسیار گسترده ای ایجاد می شود و در همین زمینه برای الحاق بندر شهید بهشتی به منطقه آزاد چابهار تفاهم های اولیه با وزارت راه و شهرسازی و سازمان بنادر و دریانوردی انجام و این موضوع در کارگروه تخصصی مطرح شده است که باید پس از تایید کارگروه به تصویب شورای عالی مناطق آزاد و پس از آن به تصویب مجلس برسد. هر چند برخی موافق الحاق بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری با منطقه آزاد هستند و در این زمینه پیگیری هایی را انجام داده اند، اما این موضوع در منطقه چندان مورد استقبال قرار نگرفته است و حتی مخالفت هایی را نیز به همراه داشته است چرا که بسیاری از ساکنان چابهار از عملکرد مسئولان منطقه آزاد رضایت ندارند.
نارضایتی چابهارنشینان
یکی از ساکنان قدیمی چابهار در این باره می گوید: در روزهای ابتدای ایجاد منطقه آزاد اعلام شده بود تاثیر مهمی در ایجاد اشتغال و رونق اقتصاد مردم خواهد داشت اما پس از راه اندازی آن، فقط قسمتی از ظرفیت های شهرستان به افرادی واگذار شد. «درزاده» اضافه می کند: ایجاد منطقه آزاد تاثیری بر زندگی مردم چابهار نداشت و الحاق بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری به منطقه آزاد نیز بدون تردید فقط دست چابهار نشینان را از بندر کوتاه می کند و در معیشت آنان نقشی نخواهد داشت، پس بهتر است راهکار بهتری اتخاذ شود. شهروند دیگری، می گوید: ظرفیت های آبی و ساحلی چابهار بیش از آن است که بتوان فهرست کرد البته مردم بومی به خوبی با آن آشنا هستند، ولی با راه اندازی منطقه آزاد دست آنان از این ظرفیت ها کوتاه شد. در اوایل نیز اعلام می شد که ایجاد آن برای جوانان شهرستان اشتغال به همراه خواهد داشت در حالی که همچنان تعداد شاغلان غیر بومی در این منطقه بیش از بومیان است. به گفته «براهویی»، در صورت الحاق بندر با منطقه آزاد شرایط موجود در بندر نیز حکم فرما می شود و افراد غیر بومی بیشتری در این بندر مشغول به کار می شوند، در حالی که بهره بردن از آن حق مردم منطقه است و اگر این افراد نتوانند به درستی از ظرفیت موجود استفاده کنند وجود اشخاص غیر بومی قابل پذیرش است. یکی دیگر از مردم چابهار بیان می کند: منطقه آزاد تا حدی توانسته است در توسعه چابهار نقش داشته باشد و مسافرانی را به جنوب استان جذب کند، بنابراین الحاق بندر به منطقه نیز می تواند توسعه بیشتری را به همراه داشته باشد اما باید این کار پیش از انجام به طور کامل کارشناسی و ترتیبی اتخاذ شود تا پس از محقق شدن آن بومیان منطقه نقش بیشتری در ظرفیت های شغلی داشته باشند، چون بیکاری فقر را به همراه می آورد و فقر چهره چابهار را نازیبا جلوه می دهد.
نماینده مردم چابهار: مخالف هستم
نماینده مردم چابهار، نیکشهر، کنارک و قصرقند در مجلس شورای اسلامی هم در این باره می گوید: دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از انجام تفاهم های اولیه برای الحاق دو بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری به محدوده سرزمینی منطقه آزاد چابهار خبر داد که کارشناسی نشده است و صحیح نیست و به ضرر مردم این منطقه است، به همین دلیل به شدت مخالف آن هستم. «عبدالغفور ایران نژاد» با بیان این که هرگونه اظهار نظر مسئولان باید همراه با کارکارشناسی و درست باشد و همراه با توسعه ملی و توسعه محلی انجام شود می افزاید: نمایندگان مجلس چنین اجازه ای را نخواهند داد، چرا که مجلس منافع مردم شهرستان های محروم و دورافتاده از جمله چابهار را در اولویت قرار می دهد.
وی اظهار می کند: طرح الحاق کامل شهر چابهار و قسمتی از محدوده ورودی از طرف شهرستان های سرباز و کنارک پیشنهاد شده است که تحقق این امر می تواند بسیاری از مشکلات پیش رو را مرتفع کند.
عملکرد ضعیف منطقه آزاد در 24 سال گذشته
به گفته وی، منطقه آزاد چابهار در 24 سال گذشته عملکرد سراسر ضعیف و قابل انتقادی در زمینه ایجاد اشتغال و توجه نکردن به توسعه مناطق همجوار داشته است و از انجام وظایف محوله و قانونی و تامین زیرساخت های خود عاجز بوده است. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی تصریح می کند: منطقه آزاد چابهار حتی توان ساماندهی، توسعه و آبادانی روستای تیس، تنها روستای واقع شده در محدوده این منطقه را نداشته است و خود نیز از سهمیه جیره بندی آب شهر چابهار استفاده می کند. وی با بیان این که در بودجه های سنواتی سال های اخیر کمتر از پنج درصد به توسعه مناطق همجوار منطقه آزاد اختصاص یافته است ادامه می دهد: الحاق بندر شهید بهشتی وکلانتری به منطقه آزاد چابهار سبب می شود که هیچ منافع و بهره ای نصیب منطقه نشود. وی می افزاید: با توجه به قانون مناطق ویژه اقتصادی که به دولت اجازه داده است برای تحقق اهداف مدنظر، بندر را به عنوان منطقه ویژه اقتصادی اعلام کند باید همچون مدل هایی مانند بنادر امام خمینی (ره)، شهید رجایی و امیرآباد برای چابهار عمل کرد. وی می گوید: چنانچه بنادر شهید بهشتی و کلانتری به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل شوند این امر می تواند به منتفع شدن صاحبان کالا، افزایش تخلیه و بارگیری کشتی ها، افزایش ترافیک کالا و بار و رونق و توسعه تجارت و اقتصاد منجر شود. برای مرحله نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار بیش از یک میلیارد دلار هزینه شده است و انتظار می رود هزاران شغل برای مردم بومی چابهار، کنارک و جنوب سیستان و بلوچستان ایجاد کند. به گفته ایران نژاد، با وجود منطقه آزاد چابهار و بنادر شهید بهشتی و کلانتری نباید هیچ یک از افراد بومی سواحل مکران در محدوده شهرستان های چابهار و کنارک بیکار باشند.
تسری قوانین منطقه آزاد به بنادر چابهار
مدیرکل بنادر و دریانوردی نیز در این باره می گوید: در پیگیری های انجام شده برای اجرای قوانینی به نفع بازرگانان و سرمایه گذاران در بنادر چابهار، مقرر شد قوانین منطقه آزاد به بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری تسری یابد که این موضوع فوایدی به همراه دارد چرا که از این بابت تسهیلات بیشتری به سرمایه گذاران و بازرگانان تعلق می گیرد. «بهروز آقایی» با بیان این که قرار نیست بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری زیر مجموعه منطقه آزاد شود می افزاید: برای سازمان بنادر و دریانوردی تفاوتی ندارد که قوانین منطقه آزاد یا منطقه ویژه اقتصادی در بندر اعمال شود، در هر حالت مزیت های این دو منطقه متفاوت است، اما تفاوت آن به اندازه ای نیست که بخواهیم مخالفتمان را با یکی از این مناطق اعلام کنیم و خواهان این هستیم که قوانین منطقه آزاد یا منطقه ویژه اقتصادی با توجه به نظر مسئولان در این بنادر اجرایی شود. وجود منطقه آزاد، چابهار را به دو قسمت بالا و پایین تقسیم کرده است به شکلی که در نیمه بالا منطقه آزاد قرار گرفته و وجود آن سبب شده است تا شیوه زندگی و بافت های مسکونی آن جدید باشند اما در قسمت پایین شهر همچنان زندگی بومیان در بافت های فرسوده و سنتی جریان دارد و اغلب برای امرار معاش خود در تلاطم موج های دریای عمان به آب می زنند تا بتوانند امرار معاش کنند، در حالی که وجود منطقه آزادی با چنین ظرفیت های استراتژیک باید شرایط اقتصادی حداقل روستاها و شهرستان های پیرامون خود را دستخوش تغییراتی محسوس می کرد اما این مهم در چابهار رخ نداده است و اغلب مردم بومی شهرستان معتقد هستند که منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار بیشتر نقش جزیره ای در نقطه ای از چابهار دارد و تاثیری روی شهر نخواهد گذاشت.