آماری از بی شناسنامه های استان در دست نیست اما تعداد آن ها از سال 92 از هفت هزار نفر تجاوز کرده است. موضوع بی شناسنامه ها در استان تازه نیست اما بر اساس گزارش ها در دهه 90 برای 25 هزار نفر که تابعیت آن ها در شورای تامین شهرستان ها مورد تایید قرار گرفت شناسنامه صادر شده است. بر اساس آمار های رسمی و غیر رسمی تعداد زیادی از افراد بی شناسنامه در استان و حاشیه شهرها زندگی می کنند که بخش بزرگی از این خانواده ها را فرزندان زنان ایرانی که با مردانی از دیگر کشورها ازدواج کرده اند تشکیل می دهد به همین دلیل مدارک هویتی برای این اشخاص صادر نشده است.
شناسنامه ندارم
«رحیم» مرد 19 ساله ای که از داشتن شناسنامه بی بهره است به خبرنگار ما می گوید: اکثر مردم تصور می کنند بی شناسنامه های استان تابعیت افغانستانی دارند در حالی که خانواده هایمان در قدیم به دنبال گرفتن شناسنامه نبودهاند.
پدر بزرگ هایم عشایر بودند به همین دلیل زمانی که برای صدور شناسنامه از ثبت احوال آمده بودند آن ها نتوانستند صاحب شناسنامه شوند و بعدها که این مدرک جزئی از ضروریات شد همه ما با مشکل مواجه شدیم. وی که به گفته خودش پدرش هم شناسنامه ندارد خاطرنشان می کند: تا کلاس پنجم دبستان بیشتر نتوانستم درس بخوانم استعداد خوبی در درس خواندن داشتم اما نداشتن شناسنامه سبب شد از دیگر همکلاسی هایم که اکثر آن ها در دانشگاه درس می خوانند باز بمانم. وی با بیان این که در مدت هفت سال بارها با مراجعه به ثبت احوال، فرمانداری و استانداری پیگیر شناسنامه بوده و مراحل قانونی را طی کرده است تصریح می کند: از آخرین باری که برای دریافت شناسنامه مراجعه کرده ام یک ماه می گذرد و چون مدارک لازم برای دریافت شناسنامه را ندارم این بار شناسنامه دار شدنم به بعد از سال موکول شده است چون طبق قانون هرکس که در ایران زندگی می کند باید ایران الاصل بودن او برای صدور شناسنامه ثابت شود.
سابقه صدور شناسنامه
مدیرکل ثبت احوال هم می گوید: صدور شناسنامه در سیستان وبلوچستان پس از تاسیس اداره ثبت احوال زابل در دوم اسفند 1307 آغاز شد و پس از آن در زاهدان که حوزه دو زابل محسوب می شد سند سجلی تنظیم شد اولین اسناد شهرهای بلوچستان در خاش، سراوان و ایرانشهر درسال های1321، چابهار 1313و نیکشهر1315 تنظیم شد. «رضا راحت دهمرده» می افزاید: زابل در ابتدا دارای دفتر ثبت ولایتی بود که با نظارت به حوزه های ثبت احوال بلوکی از دفاتر درجه سه کشور محسوب می شد و دلیل شروع کار ثبت احوال ابتدا از زابل را می توان ارتباط آن با حکومت مرکزی دانست که به وسیله فرماندار نظامی نیز اداره می شد ولی بلوچستان که قسمتی از ایالت کرمان محسوب می شد گرفتار نوعی هرج و مرج بود و حکومت مرکزی اشراف کامل به این منطقه نداشت پس از تقسیم کشور و تبدیل ولایات به 10 فرمانداری کل، در قالب استان هشتم یا فرمانداری کل از نظر تقسیمات کشوری مرکب بود از نواحی کرمان، بلوچستان و سیستان و از نظر تقسیمات اداره کل آمار وثبت احوال کشوراستان هشتم محسوب می شد . به گفته وی سال 1330رامی توان آغاز تحولی نو در پی ریزی تشکیلات جدید اداری یا به اصطلاح استانی برشمرد که از این سال به بعد به دلیل داشتن ادارات ثبت احوال مستقل در شهرستان ها ماموران با دهگردشی در مناطق روستایی برای ثبت وقایع حیاتی اقدام می کردند. وی ادامه می دهد: این روند تا سال1356 با مراجعه مردم به ادارات ثبت احوال و دهگردشی ماموران به مناطق روستایی برای ثبت وقایع حیاتی ادامه داشت، بعضی از مردم بنا به دلایلی که به زودی اعلام می شود از دریافت شناسنامه خودداری می کردند تا این که درسال های 1356و 1357در مناطق بلوچستان به صورت طرح اکیپی و ضربتی با حضور نمایندگان ژاندارمری، شبکه بهداری به سرپرستی نماینده ثبت احوال به همراه دو نفر از ماموران در حضور معتمدان محل پس از تشکیل پرونده با اظهار نظر اعضا نسبت به تنظیم سند سجلی و صدور شناسنامه اقدام می شد به طوری که اکثر افراد بزرگسال بالای 18سال در این طرح موفق به دریافت شناسنامه شدند. به گفته وی، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که همزمان با اتفاق های سیاسی و نظامی در کشور مجاور بود عده زیادی از اتباع افغانستان مجبور به مهاجرت به ایران شدند و به جای استقرار در اردوگاه های سازمان ملل به لحاظ نبود انسجام تشکیلات اداری در اوایل انقلاب وارد شهرها و روستاهای استان شدند و مانند شهروندان ایرانی شروع به زندگی عادی خود کردند و به دلیل آرامش و امنیت موجود در ایران سعی کردند به هر نحو ممکن در این کشور بمانند این افرادی که در ایران مانده اند به دنبال گرفتن شناسنامه ایرانی با مشکل مواجه می شوند.
بیشترین بی شناسنامه ها
مدیرکل ثبت احوال می گوید: با وجود سابقه طولانی و قدمت ثبت احوال در استان و صدور اولین شناسنامه در سال 1307 در حوزه سیستان و اجرای طرح های دهگردشی مختلف برای صدور شناسنامه برای افراد در سال های گذشته، همچنان افرادی در گوشه و کنار استان مدعی داشتن تابعیت ایرانی و فاقد شناسنامه هستند. وی با اشاره به تشکیل پرونده برای افراد ایرانی فاقد شناسنامه ادامه می دهد: از سال 1392 بیش از هفت هزار پرونده مربوط به افراد فاقد شناسنامه در استان رسیدگی شد که برای 25 هزار نفر و فرزندان آنان که تابعیت آن ها در شورای تامین شهرستان ها مورد تایید قرار گرفت شناسنامه صادر شد. وی با بیان این که افراد فاقد شناسنامه باید ایرانی بودن خود را با مدارک و اثبات نسب ثابت کنند، خاطرنشان می کند: پس از تشکیل پرونده بررسی هویت و تابعیت از طریق مراجع ذی صلاح بررسی و در صورت تایید تابعیت از طریق شورای تامین شهرستان برای صدور شناسنامه آنان اقدام می شود.
وی یکی از مشکلات کنونی افراد فاقد شناسنامه در استان را فرزندان حاصل ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی می داند و می افزاید: طبق قانون امکان تشکیل پرونده و صدور شناسنامه در ثبت احوال وجود ندارد و این افراد باید برای سیر مراحل قانونی به اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی استانداری مراجعه کنند. وی تصریح می کند: اگر اقامت اتباع بیگانه قانونی باشد ولادت فرزند در ثبت احوال به ثبت میرسد و به جای شناسنامه، گواهی ولادت اتباع خارجه صادر می شود که فرزند پس از رسیدن به 18 سالگی میتواند بعد از دریافت سند تابعیت از وزارت امور خارجه، برای دریافت شناسنامه اقدام کند.