ارباب افضلی- هر انسانی ممکن است در طول دوران زندگی ضرب دیدگی و کبودی را روی بدن خود تجربه کرده باشد. آسیبهای ورزشی، زمین خوردن، ضربات ناشی از برخورد با میز و صندلی و تصادفات رانندگی و اتفاقات دیگر می تواند دلیلی برای کبود شدن اندام باشد. اما گاهی سطحی از بدن بدون علت مشخص و یا پس از یک حادثه خیلی جزئی کبود می شود و تا مدت ها اثرش باقی می ماند که این ضرب دیدگی و کبودیهای متعدد و بدون دلیل نشانگر اختلالات خونی در افراد است.
نظیر این موارد برای «مهسا» اتفاق افتاده است. او حالش خوب بود و هیچ بیماری خاصی نداشت تا اینکه متوجه شد بدنش بدون اینکه ضربه ای بخورد، کبود شده است. وقتی به پزشک مراجعه کرد، نتایج آزمایش ها نشان داد پلاکت خون اش پایین است. با بررسی های بعدی معلوم شد این اتفاق دلیل خاصی ندارد، اما از روزی که به او گفته اند مبتلا به آی تی پی است، نگران است که نکند بیماری اش بدخیم باشد یا بعدها بدخیم شود و اگر زمانی بچه دار شود، نوزاد او هم مبتلا باشد.
آی تی پی شایع است؛ اما ترسناک نیست
متخصص بیماری های داخلی و فوق تخصص خون و سرطان درباره آی تی پی یا کاهش پلاکت خون می گوید: این بیماری نسبتاً شایع است و مخصوصاً در خانم ها بیشتر دیده می شود، اما ترسناک نیست و از طریق ژنتیک هم به فرزند فرد مبتلا منتقل نخواهد شد و بیمار لازم نیست تا آخر عمر دارو مصرف کند.
دکتر «رضا صفایی» ادامه می دهد: در مبتلایان به آی تی پی یا ادیوپاتیک ترمبوسیتوپنی پورپورا، تعداد پلاکت ها کاهش می یابد. پلاکت ها یکی از اجزای اصلی خون است که برای منعقد شدن آن لازم است. مثلا وقتی دست شما زخمی می شود و خونریزی می کند، پلاکت ها باعث انعقاد خون و بند آمدن آن می شود، ولی اگر تعدادشان کم باشد، این روند مختل می شود و خونریزی به سادگی متوقف نمی شود.
وی درباره علائمی که باعث می شود پزشک شک کند بیمارش به آی تی پی مبتلاست، می گوید: اولین نشانه این بیماری، خونریزی است که گاهی خود به خود اتفاق می افتد و روی بدن فرد مبتلا ممکن است لکه هایی کوچک تا حدود نیم سانتی متر یا کبودی هایی دیده شود. علاوه بر این ها، بیماران دچار آی تی پی ممکن است هنگام مسواک زدن دچار خونریزی لثه شوند یا بی دلیل مدام خون دماغ شوند. معمولا خونریزی عادت ماهانه خانم های مبتلا به این بیماری هم شدید است.وی تصریح می کند: علت اصلی ایجاد آی تی پی، مشکلات سیستم ایمنی است، اما معلوم نیست چرا بدن دچار این مشکل می شود. وقتی عنصر بیگانه ای وارد بدن می شود، سیستم ایمنی پادتن هایی ترشح می کند، اما در بدن این بیماران، سیستم ایمنی، پلاکت های خون را عنصر غیرطبیعی می شناسد و به آن واکنش نشان می دهد و پادتن هایی ترشح می کند که به پلاکت ها می چسبند. طحال هم که جزئی از سیستم ایمنی بدن است، ترکیب این پادتن ها و پلاکت ها را از بین می برد، بنابراین تعداد پلاکت ها کاهش می یابد. وی خاطرنشان می کند: البته کاهش پلاکت ممکن است دلایل دیگری مثل ابتلا به ایدز، هپاتیت، مصرف بعضی داروهای فشار خون، داروهای روانپزشکی، قلبی، عوامل ویروسی هم داشته باشد، ولی فقط زمانی که علت آن معلوم نباشد، نشان می دهد بیمار دچار آی تی پی است. برخی بیماری های روماتولوژی به خصوص لوپوس هم می تواند خود را با کاهش پلاکت ها نشان دهد و بعد علائم دیگر بروز می کند. پس بیماری که با کاهش پلاکت خون مراجعه می کند، باید از نظر همه این بیماری ها بررسی شود. اگر هیچ کدام از این مشکلات دلیل کاهش پلاکت نبود و هیچ دلیل دیگری هم پیدا نشد، آن وقت می توان مطمئن شد بیمار دچار آی تی پی است، یعنی کمبود پلاکتی که دلیل آن شناخته شده نیست.
این فوق تخصص خون با اشاره به این که آی تی پی مخصوصا در خانم ها شایع تر است و خود را با خونریزی پوستی، کبودی بی دلیل، خونریزی لثه هنگام مسواک زدن، زیاد بودن خونریزی هنگام عادت ماهانه نشان می دهد، می گوید: این بیماری در سنین پایین و اطفال شیوع بیشتری دارد، اما اگر علائم شدیدی نداشته باشد، با گذر زمان تا یک ماه کنترل می شود و پلاکت خون کودک طبیعی خواهد شد. وی می افزاید: در بزرگسالان احتمال کنترل خود به خود آی تی پی بسیار کم است و باید درمان با توجه به علائم بیمار انجام شود. یعنی اگر تعداد پلاکت ها از سی تا چهل هزار بیشتر باشد و بیمار بدون ضربه دچار خونریزی نشود، پزشک شروع درمان را به تعویق می اندازد تا شاید بیماری خود به خود تخفیف پیدا کند، اما اگر تعداد پلاکت ها در حدی باشد که بیمار با ضربه ای خفیف دچار خونریزی شود، اقدام درمانی لازم است.
درمان
صفایی، درباره درمان این بیماران عنوان می کند: اولین درمان آی تی پی، مصرف قرص های کورتون دار است که روی سیستم ایمنی بدن تاثیر می گذارد و تعداد پلاکت ها افزایش می یابد. معمولا حدود یک ماه و نیم بعد از تشخیص بیماری، بیمار باید کورتون مصرف کند و بعد از این مدت اگر بیماری کنترل شود، به تدریج کورتون قطع می شود. در بیشتر موارد، معمولا با این اقدام بیماری کنترل می شود، اما در یک سوم افراد مبتلا، احتمال مقاوم شدن به کورتون ها وجود دارد. در این صورت درمان های دیگری لازم است که یکی از آن ها ممکن است برداشتن طحال باشد گاهی این اقدام هم جواب نمی دهد و در این صورت مجبور می شویم، بیمار را شیمی درمانی کنیم. البته نکته امیدوارکننده ای که در درمان این بیماران وجود دارد این است که در چند سال اخیر دارویی جدید به بازار آمده است که سیستم ایمنی بدن را تنظیم می کند و می توان به جای برداشتن طحال، از آن استفاده کرد و تا کنون هم موفقیت نسبی داشته است.وی درباره نیاز به تزریق خون در این بیماران می گوید: این اقدام فقط زمانی انجام می شود که بیمار به دلیل خونریزی شدید، خون زیادی از دست داده باشد، مثلا خانمی در زمان عادت ماهانه، خونریزی شدید پیدا کند، یا فرد بر اثر یک زخم گوارشی، به دلیل کمبود تعداد پلاکت، دچار خونریزی شدید شود. گاهی هم بیمار دچار خون دماغ شدید می شود. گاهی هم تعداد پلاکت بیمار خیلی هم پایین نیست و مشکلی ندارد، ولی وقتی دندانپزشکی می رود و دندانش را می کشد، خونریزی بند نمی آید. در این شرایط می توان با تزریق خون کمبود بیمار را جبران کرد.
مادران باردار مبتلا مراقب باشند
این متخصص می گوید: کسی که به آی تی پی مبتلاست و از آن خبر دارد، حتی اگر بیماری اش کنترل شده است، باید بداند هر زمانی امکان دارد بیماری اش شعله ور شود، بنابراین برای هر اقدام جراحی حتی در حد اقدام های دندانپزشکی، باید آزمایش خون برای مشخص شدن تعداد پلاکت ها بدهد. اگر خانم بارداری آی تی پی داشته باشد، باید با پزشک مطرح کند و معمولا تصمیم های درمانی که برایش گرفته می شود مثل یک فرد سالم است، مگر این که زایمان اورژانسی اتفاق بیفتد که در این صورت پزشک مجبور خواهد شد اقدام هایی خاص انجام دهد، ولی دیگر درمان ها مثل کورتون درمانی برایش ممکن نیست. البته درباره خانم های باردار مبتلا به آی تی پی یک ملاحظه دیگر هم وجود دارد. گاهی بیماری خانم در زمان بارداری کاملا تحت کنترل است، اما به هر حال ترکیب غیرطبیعی آنتی بادی ها و پلاکت ها در خون او وجود دارد که از جفت عبور می کنند و وارد گردش خون جنین می شوند. در این صورت، درست است که تعداد پلاکت خون مادر ممکن است قابل قبول باشد، اما کودکی که از او متولد می شود، پلاکت کمی خواهد داشت، بنابراین حتما باید تعداد پلاکت های نوزادش پس از تولد بررسی شود و اقدام های لازم انجام گیرد، اما این بیماری به صورت ژنتیکی به نوزاد منتقل نمی شود.